Stad

Mae thema’r mab afradlon mor hen â phechod, ond eto i gyd yn fythol newydd. Cafwyd amrywiadau ar y stori fel sail i lenyddiaeth a barddoniaeth ar hyd y canrifoedd. A dyma a geir yn y nofel hon mewn arddull gyfoes sydd mor ddarllenadwy â fersiwn William Morgan ei hun.



Yma, Llundain yw’r wlad bell a Theo yw’r mab afradlon. Nid yr afradlonaf o afradloniaid yw Theo, ond mae’n gweithio yn y Ddinas, byd yr arian mawr. Ac i hen sosialydd fel fi, mae hynny’n ddigon i’w gynnwys ymhlith rhengoedd yr afradloniaid.



Daeth y nofel hon yn agos iawn at gipio Medal Ryddiaith Prifwyl Sir Gâr 2014, a hawdd deall pam. Mae’r arddull yn llifo ac mae yma droadau annisgwyl ynghyd â haenau o ystyron. Cawn dristwch a llawenydd, dychan ac alegori ochr yn ochr. Cymerwch enw’r prif gymeriad, er enghraifft, Theo. A yw’n adleisio Theomemphus Pantycelyn? Onid mab afradlon a drodd yn ôl yw hwnnw hefyd?



Fel yn y ddameg, y tad sy’n galw’r mab yn ôl i’w hen gartref, Cefn Mathedrig, plasty hynafol ym Mhen Llŷn. Ond yn yr achos hwn, salwch olaf y tad yw’r symbyliad. Yno mae merch, Gaia, yn gweddnewid ei fywyd a’i agwedd at fywyd, a cheir yma hefyd ddyn sy'n darganfod rhywbeth eneidiol ac yn pendroni a ddylai aros.



Tuedd awduron a beirdd sy’n mabwysiadu thema oesol yw mynd yn orsentimental. Nid yma. Mae gan Theo resymau ymarferol dros aros yn nhŷ ei dad. Mae am sefydlu busnes, a hwnnw’n fusnes blaengar a chyfoes.



Mae hon yn nofel y mae’n werth mynd yn ôl ati dro ar ôl tro. Mae yma gymaint o haenau, cymaint o gyffelybiaethau, cymaint o ddychan, cymaint o hiwmor. Ond mae’r cyfan yn digwydd yn naturiol heb unrhyw ymgais at glyfrwch geiriol na syniadol.



O'i hailddarllen daw adleisiau eraill i’r meddwl. Nid y mab afradlon yn unig sydd yma; cawn adlais hefyd o daith y pererin. Gwelwn yn Theo yn ogystal adlais o hanesion mab y plas, nodwedd y tynnwyd sylw ati gan Manon Rhys yn ei beirniadaeth.



A pheidiwch â disgwyl diweddglo bach boddhaus a thwt. Dydi bywyd go iawn ddim yn digwydd felly. Dim ond stori dylwyth teg sy’n gorffen yn gwbl hapus. Ac nid stori dylwyth teg na dameg mo hon. ~Lyn Ebenezer @ www.gwales.com