Ymbelydredd

Fel arfer, yn yr wythnosau sy’n dilyn yr Eisteddfod Genedlaethol, mae gan y darllenydd ryw syniad o’r hyn y gall ei ddisgwyl o’r ddwy gyfrol ryddiaith fydd wedi gwerthu orau yn ystod yr ŵyl – nofel ac iddi ‘linyn storïol cryf’ yng nghyfrol Gwobr Goffa Daniel Owen, a gwaith ychydig yn fwy llenyddol neu arbrofol yng nghyfrol y Fedal Ryddiaith. Eleni, o wrando ar y beirniadaethau llwyfan, gallech feddwl fod y ddau enillydd wedi cyflwyno eu cyfrolau i’r gystadleuaeth anghywir – stori ddirgelwch yn ennill y Fedal, a chyfrol o ‘hunanffuglen’ arbrofol yn ennill y Daniel.



A bod yn onest, doeddwn i ddim yn cael fy nenu gan y gyfrol hon – ei henw, Ymbelydredd, ei thestun, sef gŵr ifanc yn derbyn radiotherapi, a’r clawr llwyd bygythiol a difrifol. Ond unwaith i mi fwrw iddi i’w darllen, roedd yn wledd amheuthun, yn stori, yn gyffes, yn fyfyrdod, ac yn hollbwysig, roedd yn fy nghymell i droi’r tudalennau.



Adroddir hanes gŵr ifanc o Ben Llŷn sy’n derbyn chwe wythnos o driniaeth ymbelydrol am diwmor, gan letya drwy’r wythnos ym Manceinion a chael y deng munud o driniaeth yn yr ysbyty bob dydd. Gyda chymaint o amser rhydd mae’n penderfynu dod i adnabod y ddinas a manteisio ar y cyfle i ymweld ag orielau, tafarnau a mannau nodedig Manceinion. Dyma gyfle i werthfawrogi a phrofi ei amgylchedd, ond hefyd mae’r ymweliadau’n sbarduno myfyrdodau ac atgofion am ei fywyd hyd yma, y math o fywyd mae’n ei fyw a’i syniadau a’i athroniaeth am bob math o bynciau. Mae perygl y gallai hyn arwain at gyfrol drom a difrifol, ond gydag arddull hamddenol ddeheuig a hiwmor ysgafn yn britho’r tudalennau, dyw’r darllen ddim yn feichus o gwbl.



Gyda sail y gyfrol yn deillio o brofiad personol yr awdur (bu Guto Dafydd yn derbyn yr union driniaeth yn ystod yr hydref y llynedd), yr hyn a geir yw math o hunangofiant. Mae’r prif gymeriad, na chawn wybod ei enw, dim ond ei rif ysbyty, wedi byw bywyd digon tebyg i Guto – magwraeth mewn pentref ym Mhen Llŷn, methu ymgartrefu ym mhrifysgol Rhydychen, priodi a chael plentyn, a myfyrdodau dyn ifanc o’r cefndir hwn sy’n agored ei feddwl ac sy’n awyddus i brofi’r byd a geir yn y nofel. Ond nid hunangofiant yw’r gyfrol chwaith; am iddo greu stori o gylch y cymeriad, ac yna galw’r gwaith yn hunanffuglen, wyddom ni ddim yn iawn pa elfennau sy’n wir. Oes ots? Wel nac oes, gan fod y cyfanwaith yn ddarlun o fywyd dyn ifanc digon tebyg i Guto, os nad Guto ei hun.



Ond beth am y ‘llinyn storïol cryf’? Hanes y driniaeth, a disgrifiadau o’r ffordd ofalus a manwl mae’r claf yn cael ei osod yn y man cywir i dderbyn y radiotherapi, a chymeriadau meddygol sy’n mynd a dod, gyda rhai’n ei weld fel corff a chlaf yn unig ond eraill yn ei drin yn fwy dynol – dyna sy’n ffurfio sgerbwd y gyfrol, gyda’r myfyrydodau’n deillio o’i ddyddiau’n crwydro’r ddinas. Ceir is-blot gyda chymeriadau digartref y ddinas, sy’n ychwanegu ychydig o gyffro, ond wn i ddim a yw’r rhannau hyn yn taro deuddeg i’r un graddau. Bu’n rhaid eu hychwanegu i fodloni gofynion cystadleuaeth Daniel Owen, ond gan fod gweddill y gyfrol yn teimlo mor realistig ac yn deillio o brofiadau dilys, mae’n gorwedd ychydig yn chwithig.



Camp Guto yw creu cyfrol feistrolgar, lle mae ei ddiddordebau a’i syniadau – o uchel ddiwylliant a chelfyddyd i gwis tafarn, o gân 'Talu Bils' gan Rodney i geir Range Rover, o Shakespeare i’w snog a’i sigarét gyntaf – yn difyrru ac yn cynnal diddordeb y darllenydd. ~Catrin Beard @ www.gwales.com