Traed Mewn Cyffion

A novel following the sufferings and hardships of a family of slate miners during the First World War. First published in 1936. New edition 2001. ~Publisher: Gomer@Lolfa

Anfonodd Kate Roberts y nofel hon i Eisteddfod Genedlaethol Castell-nedd yn 1934, dan y teitl Suntur a Chlai. Beirniadwyd y teitl newydd Traed Mewn Cyffion gan W. J. Gruffydd yn ei adolygiad yn Y Llenor fel un sydd yn fwy addas i weithiau bras ac ystrydebol eu cyffroadau. Maen syndod iddo fethu amgyffred ei arwyddocâd, er ir awdures gynnwys dyfyniad o Lyfr Job ar y dudalen flaen. Tybed sawl gwraig sydd âi thraed mewn cyffion yn negawd cyntaf yr unfed ganrif ar hugain? Rydw in credu i mi weld un mewn siop yn ddiweddar gwraig fach, ffrwcslyd efo criw o blant ac un arall ar y ffordd, a gŵr oedd yn gwgu ar bawb.



Gwraig bur wahanol yw Jane Gruffydd, y ddynas ddŵad o Lŷn. Mi wn i, o brofiad, mai cael eu goddef yn hytrach nau derbyn y mae pobol ddŵad. Ar waethaf hynny, ni fu i mi erioed allu uniaethu â Jane Gruffydd mwy na gydar mwyafrif o wragedd Kate Roberts, o ran hynny. Rwyn gallu cydymdeimlo â hi, wrth gwrs, ai hedmygu i raddau helaeth, ond mae arnaf ofn fod yr ateb a rydd i gwestiwn Owen bach yn dân ar fy nghroen:



Owen: Be fase pe tase na ddim, dim nacw (gan bwyntio at yr awyr), na dim o gwbl, a ninnau ddim chwaith?

Jane: Mi fasan braf iawn, y machgen i.



I mi, dyma frawddeg dristaf a mwyaf dirdynnol y nofel, ar un syn mynnu glynu yn y cof. Yma, fel yn y mwyafrif or cyfrolau, down wyneb yn wyneb âr nhw, y cymeriadau duon nad oes gan yr awdures unrhyw gydymdeimlad â hwy na gair da iw ddweud amdanynt. Ac, yn ôl yr arfer, ni cheir ond edmygedd or ni.



Ystrydeb yw dweud mai darlun tywyll o fywyd a geir yma. Mae angen crib fân i ddod o hyd ir eiliadau syn adlewyrchu llygedyn o obaith. Oherwydd amgylchiadau, maer llygedyn hwnnw, hyd yn oed, yn cael ei ddiffodd. Er bod ei brwydr yn erbyn tlodi a chanlyniadau erchyll y rhyfel yn creu arwres o Jane Gruffydd, byddain gysur gwybod ir ymdrech ddod â pheth llawenydd yn ei sgil. Yn y portread oi mam yn Y Lôn Wen, dywed Kate Roberts fod ganddir gallu i godi calonnau pobl. Er bod Jane wedi etifeddu amryw o rinweddau Catrin Roberts, i Ann Ifans, yn hytrach nag iddi hi, y rhoddwyd y gallu hwnnw. Nid yw hynnyn ein rhwystro rhag gwerthfawrogi Jane fel y mae, yn estyniad o le, cyfnod a chyflwr. Fel y dywedodd Kate Roberts, Mae gan bob awdur hawl i dynnur darlun a fynn o fywyd, er nad yw hynnyn gyfystyr â dweud fod yn rhaid i bawb ei dderbyn.



Cryfder Traed Mewn Cyffion, i mi, yw ymwybyddiaeth gyson Kate Roberts o werth a phŵer geiriau a chyfoeth ein hiaith. Meddai, mewn llythyr at Saunders Lewis, syn fwy beirniadol nai feirniadaeth ef ar y nofel, oni fedrwch roi credyd imi am iaith ac iddi asgwrn a gwaed, ai ynte, a ydych wedi cynefino cymaint â Chymraeg diasgwrn diwaed myfyrwyr nes i chwi golli eich synnwyr aroglau at iaith?



Go dda, Kate! ~Eigra Lewis Roberts @ www.gwales.com