Yr Hewl a’i Hwyl

Chwip o lyfr. Difyr a doniol bob yn ail dudalen. Mae Dave Burns yn storïwr ac mae ganddo storiâu rhyfeddol i’w rhannu. Gyda chymorth Lyn Ebenezer mae mewn dwylo diogel wrth drosglwyddo’r llafar i’r llyfr. Mae tafarndai a thafarnwyr yn chwarae rhan amlwg yn y dweud, a hynny i’w ddisgwyl wrth gyflwyno hanes y grŵp gwerin Gwyddelig Gymreig, Yr Hennessys, a ddaeth i amlygrwydd yn y 1960au.



Does dim arlliw o gefndir Anghydffurfiol yn perthyn i’r Pabyddion hyn a fagwyd yn ardal Newtown ar ben uchaf dociau Caerdydd. Hynny’n gwbl wahanol i gefndir y rhelyw o’u cyd-ddiddanwyr a berfformiai ar raglenni fel Disc a Dawn yn y cyfnod arloesol hwnnw. Hynny’n glod i unigolion fel Meredydd Evans a Ruth Price a’u tynnodd i mewn i’r bwrlwm Cymreig gan eu gwneud yr un mor gartrefol yn canu mewn clybiau gwerin yng Nghymru ag oedden nhw yn ystod eu mynych ymweliadau ag Iwerddon.



Cofleidiodd y triawd y caneuon gwerin Cymraeg a daeth sŵn mandolin Dave yn adnabyddus wrth chwarae cordiau agoriadol eu caneuon. Daw yn amlwg hefyd bod ‘ymlacio’ wedi pob perfformiad, lle bynnag oedden nhw, yn ffordd o fyw a hynny tan yr oriau mân. O ystyried hynny mae’n syndod bod cymaint o’r helbulon yn dal ar gof.



Un o’r achlysuron hynny oedd y loc-in yn y Blue Anchor yng Nghaerdydd yn 1968. Yng nghanol y bwrlwm hwyrol dyma ŵr o’r enw Iori yn codi ar ei draed ac yn canu ‘Ar lan y môr’ ar ôl chwarae’r alaw ar ei ffidil. Cafwyd tawelwch llethol wedi’r datganiad. Cyflwynwyd yr hyfrytaf o’n caneuon gwerin i glustiau Dave a’i gyfeillion. Ni ŵyr neb pwy oedd Iori. Ond diolch, Iori.



Ond dyw’r gyfrol ddim heb ei dwyster chwaith, yn arbennig wrth sôn am gefndir y gymuned Wyddelig yn Newtown, nad yw’n bod mwyach, a’r caledi a wynebent yn y dociau. Gwaeth fyth yw’r hanes am y cyndeidiau yn cyrraedd Caerdydd trwy gael eu gollwng oddi ar un o longau glo Marcwis Bute oddi ar arfordir Pen-y-bont ar Ogwr a gorfod rhydio i’r lan. Ni chyrhaeddodd pob un ohonyn nhw’r lan. Doedden nhw yn ddim mwy na balast anghyfreithlon i’r perchennog.



Ond yr hyn sy’n goglis y darllenydd yn bennaf yw’r straeon am yr hyn a ddigwyddai yn y tafarndai sydd bellach wedi diflannu o strydoedd Caerdydd. Ydyn ni wir i fod i gredu amgylchiadau angladd George y Queen’s Head? Caf yr argraff fod yna ragor o straeon sydd heb eu rhannu. O, ie, mae yna 14 o ganeuon sy’n dolenni’r atgofion. ~Hefin Wyn @ www.gwales.com