O! Tyn y Gorchudd - Hunangofiant Rebecca Jones (Cyfrol y Fedal Ryddiaith 2002)

Gofynnwyd am hunangofiant yng nghystadleuaeth y Fedal Ryddiaith 2002, ond ceir yma glasur o gofiant i deulu cyfan, oherwydd er mai Rebecca Jones sydd yn adrodd ei hanes, cawn yn ogystal hanes ei theulu cyfan hanes teulu amaethyddol, o gefn-gwlad Sir Feirionnydd, sef teulu Tynybraich, Cwm Maesglasau. Dyma gyfrol fach syn hawdd iw darllen ond eto syn em syn cyffwrdd dyn at ddagrau, ys dywedodd Hywel Teifi Edwards.



Ceir yma yn wir y llon ar lleddf, hiwmor iach a thristwch ingol. Ni allwn ond chwerthin yn aml ar droeon chwithig rhai or cymeriadau (megis y gyrrwr bws yn dweud wrth y dyn dall You need the green bus, mate), ond yn fwy na dim mae pleser y gyfrol ym mhortreadau byw yr awdures; os oedd Lewis, un or brodyr, yn arlunydd da âi baent, yna mae Angharad Price hithau wedi etifeddur un anian ac yn arlunydd gwych âi geiriau.



Llwydda i greu portreadau mor fyw fel eu bod yn dawnsio o flaen ein llygaid, yn enwedig felly yn fy marn i yn y portread or brawd dall, William or manylder am lyfu label, ei natur gysetlyd ai ysfa am annibyniaeth iw ddirywiad poenus yn ei henaint.



Ac yn y portreadau hyn fen gogleisir yn fwy na dim gan y cyfuniad gwefreiddiol or hyn y gwyddom syn ffaith ar hyn a awgrymir syn ffrwyth dychymyg a phrofiad Angharad Price. Maer hanes a geir yma am deulu Dynybraich yn amlwg yn wir, a cheir ambell ffotograff ohonynt i brofi hynny; afraid dweud fod y gyfrol hon yn albwm geiriau anhygoel ir teulu hwnnw. Chwaer taid yr awdures oedd Rebecca Jones, yr adroddwraig, ac wrth nodi aelodau cenedlaethau newydd y teulu, cydnebir bodolaeth Angharad Price ei hun yn y llinach deulu: a hwythau bellach yn nain a thaid i blant Wyn, sef Aled a Catrin, a phlant Mair, ac Emyr ei gŵr, sef Irfon, Iolo ac Angharad.



Ond wedii weu drwyr ffeithiol, mae elfen amlwg o ffuglen yn bennaf oherwydd, mewn gwirionedd, bu farw Rebecca yn un ar ddeg oed, ac mae'r gyfrol hon yn deyrnged ir bywyd y gallai fod wedi ei gael. Ond maer cyfuno ffaith a ffuglen yn hynod ogleisiol faint ohono yn wir a basiwyd i lawr drwyr cenedlaethau a faint ohono syn gnawd o ddychymyg Angharad? Meddyliaf yn fwy na dim am hen-nain a hen-daid yr awdures: mae yma bortreadau mor llawn ohonynt, o Evan yn storïwr da iw wraig ai ffydd gref yn Nuw. Eto, cynildeb y dweud syn taro ir byw, yn enwedig y dioddefaint nas ymhelaethir arno colli merch yn bythefnos oed, colli mab yn bump oed a chael tri mab dall, ac (er na ddigwydd hynny yng nghorff yr hunangofiant), o golli Rebecca a hithaun un ar ddeg oed.



Cwmpesir canrif gyfan bron â bod yn nhudalennaur gyfrol, a cheir yma hanes newidiadau mewn cymdeithas gyfan yn ogystal ag yn y teulu penodol dan sylw. Teimlaf efallai fod y bennod olaf braidd yn rhy uniongyrchol ei neges, ac mai pennod gyntaf cofiant y byd sydd ohoni ydyw, yn hytrach na phennod olaf hanes cenhedlaeth taid yr awdures.



Yn sicr, rhaid annog yr awdures i fynd ati i ysgrifennu rhagor; mae ei hiaith mor goeth, mor Gymreig, mor fyw, maen bleser pur iw ddarllen ac ni ellir ond dotio dro ar ôl tro at yr eirfa, yr ymadroddion ar disgrifiadau, e.e. Cychwynnem yn oriau mân y bore, ar diwrnod newydd yn troin las, yn binc, yn felyn, yn wyn, fel petai clais y nos yn gwella.



Mae hon yn gyfrol sydd wir yn werth ei darllen, ach colled chi fyddai peidio gwneud hynny. ~Gwenllïan Dafydd @ www.gwales.com