Sesiwn yng Nghymru

Cyfrol o ysgrifau hwyliog ar y byd sesiynau gwerin yng Nghymru, gydag enw a nodiant alaw Gymreig yn bennawd i bob pennod. Llyfr unigryw ei naws gelfyddydol na chyhoeddwyd ei fath yn y Gymraeg o'r blaen. ~Publisher: Y Lolfa

Yn ystod y misoedd diwethaf bûm yn ddigon ffodus i ddarllen nifer o lyfrau Cymraeg rhyfeddol o ddiddorol a difyr nes peri i mi boeni fy mod yn brin o ansoddeiriau canmoliaethus. Beth bynnag am hynny, fedra i ond ei dweud hi fel rwy i’n ei gweld hi.



Y mae Sesiwn yng Nghymru – Cymry, Cwrw a Chân gan Huw Dylan Owen yn gampwaith o gyfrol, y gyfrol fwyaf diddorol a ddarllenais ers llawer dydd. Dyma sgrifennu byrlymus, cyffrous, gwybodus, brwdfrydig ac afieithus. Ychwanegwch at hynny sylwadau bachog a barn bendant ar wahanol agweddau’r byd canu gwerin, Cymru a Chymreictod gan ddyn ar dân dros ganu gwerin. Mae e hefyd o blaid cyflwyno canu gwerin yn y lle y dylid gwneud hynny – ymysg gwerin hwyliog y tafarnau.



Mi ddysgais lawer iawn. Rai blynyddoedd yn ôl deuthum ar draws cerdd wedi ei hysgrifennu mewn cymysgedd o Gymraeg a Saesneg. Un o frodyr Evan James, awdur geiriau 'Hen Wlad fy Nhadau', oedd piau hi. Yn gymharol ddiweddar y deuthum i wybod bod enw i’r math yna o gerdd, sef macaronic, ac yn y gyfrol hon dysgais ragor amdani.



Diddorol yw ei sylwadau am ein cefndryd Celtaidd. Nid yw’r Gwyddelod yn taro deuddeg yn y sesiwn Gymreig bob tro. 'Teimla rhai cerddorion gwerin fod dylanwad cerddoriaeth ddawns werin Iwerddon ar gerddoriaeth ddawns werin Cymru yn debyg iawn i ddylanwad y Saesneg ar y Gymraeg,' meddai. Hynny yw, mae perygl i’r alawon Cymreig gael eu boddi gan y traddodiad Gwyddelig.



A dyna’i sylw angharedig am 'sgrech amhersain' y bombard Llydewig. Cytunaf. Nid yw’r bombard yn rhywbeth i wrando arno mewn tafarn. Mae’n iawn allan yn yr awyr agored mewn gŵyl ar flaen neu'n rhan o orymdaith, ond mewn stafell rhaid chwilio am gysgod rhyw biler cadarn i lechu rhyngoch a’r cerddor, a hyd yn oed wedyn mae’r sŵn fel dril ... ac mi ydw i’n un sy’n hoff iawn o Lydaw.



A sôn am Lydaw, clywais stori union yr un fath â chwedl 'Y Crythor Du a’r Bleiddiaid' yno, ond mai bombard a ddefnyddiodd y Llydawr, nid crwth, i gadw’r bleiddiaid rhag ymosod arno. Tebyg fod y bleiddiaid yn gwerthfawrogi’r bombard yn fwy na Huw Dylan Owen.



Mae’n codi llu o gwestiynau teg a pherthnasol. Pam mae caneuon y West End yn cael mwy o le yn ein heisteddfodau a chyn lleied o sylw'n cael ei roi i’n cerddoriaeth werin gynhenid? Ble mae ein hunan-barch?



Pwynt arall – rhyddid cerddorol yw un o hanfodion cerddoriaeth werin, ond aeth hynny yn aml yn groes i’n diwylliant gwerin diweddar gyda chystadleuwyr yn cael eu cosbi am beidio â chadw’n slafaidd at y nodau sydd yn y copi.



Dyma arweinlyfr ardderchog i dafarnau sy’n croesawu sesiynwyr. Hefyd, ar gychwyn pob pennod fe geir alaw draddodiadol Gymreig, tua deugain ohonyn nhw i gyd – rhywbeth amhrisiadwy i grwpiau gwerin, goelia i. Gyda llaw, rwy’n meddwl mai 'Glan (nid Glân) Meddwdod Mwyn' yw enw’r alaw ar dud. 137. Fe gyfansoddodd John Jones (Talhaiarn) eiriau gwladgarol iawn iddi yn y gobaith y buasai’n dod yn anthem genedlaethol Cymru. Ddaeth hi ddim – y cyfnod yn rhy ddirwestol, mae’n debyg, a’r nodau falle’n rhy uchel i gynulleidfa eu canu.



Ond digon o hollti blew. Mae hon yn gyfrol gyforiog o wybodaeth ddiddorol, o farddoniaeth ardderchog, y rhan fwyaf ohoni, rwy’n tybied, o waith yr awdur ei hun ac yn dangos dawn cynganeddwr medrus. Yn ogystal â hynny, mae’r bennod olaf yn ddarn ardderchog o lenyddiaeth bur. Fedra i ddim dweud mwy. ~Gwyn Griffiths @ www.gwales.com