Fro Dywyll, Y

Nofel hanesyddol gyffrous sy'n symud o Gymru i feysydd y Rhyfeloedd Cartref yn Lloegr ac i goedwigoedd gogledd America, wedi'i gosod ym merw un o'r cyfnodau mwyaf cythryblus yn hanes ynysoedd Prydain, yn wleidyddol ac yn grefyddol. ~Publisher: Y Lolfa

Tipyn go lew o antur, rhyw binsiad o ramant, mordaith go ddychrynllyd, brwydrau gwaedlyd, estroniaid caredig – dyna ddigon ar y rhestru oherwydd mae’r rhain, a mwy, yn nofel newydd Jerry Hunter.



Bu llawer iawn o drafod yn 2014 ar ei nofel Ebargofiant ac mi fydd y nofel swmpus hon o ran cynnwys a hyd yn sicr o ennyn trafodaeth frwd, ond am resymau go wahanol. Dyma glamp o nofel arall gan awdur toreithiog a gwreiddiol iawn, ac i’r sawl sy’n gofyn – ydy mae hi’n haws ei darllen!



Troi ei olygon at y gorffennol wna’r academydd o Fangor y tro hwn a hynny i gyfnod sydd, efallai, yn go anghyfarwydd i lawer o’i ddarllenwyr, sef cyfnod y Rhyfeloedd Cartref yn Lloegr yn yr ail ganrif ar bymtheg. Yn fwy penodol, hanes Cymro ifanc yn ystod y cyfnod cythryblus hwnnw sydd yma a’r cymeriadau sy’n rhan o’i fywyd. Mae’n hanes cyffrous yn wleidyddol ac yn grefyddol, ac yn annisgwyl o amserol i’n dyddiau ni, fel yr awgryma sylwadau’r nofelydd William Owen Roberts ar y clawr.



Hanes taith sydd wrth galon y nofel, sef taith Rhisiart Dafydd ar drywydd y criw o Gymry aeth i sefydlu’r Jeriwsalem newydd yn yr Amerig. Mae’r disgrifiadau erchyll o’r fordaith yn fyw a’i ymdrech lew i oroesi ar ôl iddo lanio ar y tir mawr yn gofiadwy iawn. Caiff gymorth y brodorion cynhenid cyn mynd ati i chwilio am ei gyd-Gymry. Ond, go wahanol ydy’r croeso a gaiff Rhisiart Dafydd ganddyn nhw yn y Jeriwsalem newydd.



Yn ystod yr hanes, cawn gip hefyd ar ei fagwraeth gynnar yn Sir Gaernarfon, sut y bu i'r teulu chwalu yn sgil marwolaeth ei dad, a’r symud anorfod wedyn i Ddinbych at ewythr iddo, cyn mynd yn brentis gof yn ddiweddarach i Wrecsam at Edward Wiliam. A’r rhyfel ar y gorwel, fe gaiff Edward Wiliam gyfle i gynorthwyo’r milisia yn eu paratoadau, ac mae Rhisiart yn cael ei dynnu i ganol y brwydrau chwerw, dan ddylanwad Walter Cradoc a Vavasor Powell. Fe y dywed droeon, mae ei gleddyf yn dynn iawn yn ei law a’i ffydd yng nghyfiawnder yr achos yn gadarn. Ond, mae’r erchylltra yn gadael ei farc ar y Cymro ifanc ac yn ei boenydio yn y pen draw.



Fel y gellid disgwyl, o gofio’r cyfnod a’r dylanwadau fu, ail daith y nofel hon ydy hanes taith ysbrydol Rhisiart Dafydd. Darlunnir balchder y tad yn sicrhau Beibl Cymraeg i’w deulu ifanc, twf ffydd ddofn Rhisiart yn ddiweddarach yn Wrecsam ond yna sonnir am frwydrau gwaedlyd megis brwydrau Nasebury a Wexford. Mae’r hyn mae’n ei weld yno yn aros yn fyw yng nghof yr hogyn ifanc o Arfon, a Rhisiart go wahanol sy’n ymateb i gais y Cyrnol Phillips i fynd i’r Amerig ar drywydd y Jeriwsalem newydd flynyddoedd yn ddiweddarach, a’i brofiadau pellach yno'n cadarnhau’r newid ynddo.



Mae’r cyfnod hwn yn gyfarwydd iawn i Jerry Hunter ac nid dyma’r tro cyntaf iddo ysgrifennu am gysylltiadau Cymru a’r Amerig, a hanes y Cymry hynny ymfudodd yno. Mae manylion gwleidyddol a chymdeithasol y cyfnod yn gefnlen esmwyth i’r stori heb arafu dim ar y llif na thynnu sylw heb fod angen.



Ond ai dim ond adrodd hanes ddoe mae nofel hanesyddol? Wrth i mi ddarllen y nofel hon, roedd y digwyddiadau diweddar ym Mharis ac ymdrechion ffwndamentalwyr ISIS yn mynnu fy sylw hefyd ac yn rhoi golwg wahanol ar y nofel hon i mi, â'i thema o frwydro dros achos heb ystyried y pris, gan gyfiawnhau unrhyw erchylltra yn enw’r gwirionedd tybiedig. Swnio’n gyfarwydd?



Ydy, mae nofel hanesyddol dda hefyd yn gofyn cwestiynau am heddiw ac yn sicr mi lwyddodd y nofel hon i wneud hynny. Fe erys hanes Rhisiart Dafydd ei hun yn hir yn y cof – ei daith gorfforol a’i daith ysbrydol, a’r tristwch bod hanes yn mynnu ailadrodd ei hun. ~Janet Roberts @ www.gwales.com