Talcen Caled

Stori wedi ei gosod yn ystod cyfnod cythryblus Streic Glowyr Prydain yn 1984/85. Streic a welodd ddiwedd diwydiant glo de Cymru. Nofel sy'n canolbwyntio ar y tensiynau rhwng y streicwyr, a'r rhai sy'n torri'r streic. ~Publisher: Y Lolfa

Mae nofel Alun Gibbard, Talcen Caled, yn ddarlun grymus a chignoeth o fisoedd olaf 1984 a streic fawr y glowyr. Yn ganolog iddi mae stori’r gyrrwr tacsi, David Wilkie, a gafodd ei ladd gan ddarn o goncrit a daflwyd oddi ar bont uwchlaw’r ffordd o Rymni i lofa Merthyr Vale. Roedd Wilkie (Steve yn y nofel) yn cludo glöwr oedd yn torri’r streic – sgab – i’r gwaith.



Gwelir y streic yng ngwewyr ei dyddiau olaf, a phortreadir dicter y gwrthdaro rhwng y streicwyr a’r rheini oedd am ddychwelyd i’r gwaith, ac effaith y digwyddiadau ar deulu’r dyn tacsi ac ar y cymunedau glofaol. Cyflwynir hyn oll yn bennaf o safbwynt teulu’r dyn tacsi ac, yn arbennig o effeithiol, drwy lygaid Dylan, y newyddiadurwr. Yn bur amlwg, pwysodd Alun Gibbard yn drwm ar ei brofiadau personol ei hun o’r cyfnod, a thebyg mai ef ei hun, i raddau, yw Dylan.



Trwy ei lygad ef y cawn rai o ddisgrifiadau grymusaf a mwyaf trawiadol y nofel, y streiciwr gyda chopi o’r Sun yn ei boced yn ymosod arno, y bws yn gyrru drwy’r llinell biced cyn toriad gwawr ... mae’r nofel yn llawn gemau disgrifiadol delynegol gan sgrifennwr profiadol, dawnus. Mae’r Gymraeg dafodieithol gyfoethog yn ardderchog.



Y gwrthdaro rhwng glowyr ar streic a’r rhai sy’n dychwelyd i’r gwaith, a’r tyndra a’r caledi o fewn y gymuned yw themâu dirdynnol y nofel. Mae gan yr awdur gydymdeimlad cytbwys â'r ddwy ochr – does yma ddim arthio na phregethu, ac mae’n nofel drugarog. Ac er bod Merthyr, Merthyr Vale a Chaerdydd yn ganolog i'r stori, mae’r profiadau a’r digwyddiadau’n cwmpasu holl faes glo'r de.



Un gŵyn sy gen i. Fûm i erioed yn hoff o’r arfer o newid enwau cymeriadau hawdd eu hadnabod mewn ffuglen hanesyddol, a’u cymysgu â chymeriadau dychmygol. Mae’n dechneg a ddatblygwyd gan rai nofelwyr Americanaidd yn y chwedegau. Lle mae’r nofelydd yn trin pwnc nad yw o dragwyddol bwys, gellir ei dderbyn. Ond mae cefnlen Talcen Caled o bwys, goelia i, ac nid yw’r haneswyr wedi llwyr wyntyllu holl agweddau cyfnod y streic. Mae Alun Gibbard yn taflu gwybodaeth ac argraffiadau gwir ddiddorol a phwysig i’r pair, ond ai'r nofel, felly, yw’r cyfrwng gorau o gyflwyno hyn, a ninnau'n dal yn agos iawn at y streic ei hun, ei chreithiau a'i chanlyniadau? Gobeithio y bydd darllen a thrafod pellach ar y nofel hon. ~Gwyn Griffiths @ www.gwales.com