Saith Oes Efa - Enillydd y Fedal Ryddiaith 2014

Cefnogi Seimon mae gwraig fferm Cesel Ucha yn ei wneud o fore gwyn tan nos. Pan ddaw'r tyrfe i aflonyddu arno, mae hi'n gorfod camu i'r blaen a rhedeg y lle nes bod y storm wedi cilio. Ond un diwrnod, daw rhywbeth i darfu ar fywydau'r ddau. Gwaith arobryn y Fedal Ryddiaith yn Eisteddfod Genedlaethol Sir Gar, 2014. ~Publisher: Y Lolfa

Wrth wrando ar feirniadaeth Gwobr Goffa Daniel Owen eleni, rhyw deimlo roeddwn mai ffliwc oedd i Lleucu Roberts ei hennill, yn arbennig o gofio am sylwadau Gareth Davies Jones ar y llwyfan ac yn y Cyfansoddiadau, a deall i’r gyfrol fuddugol fod yn y gystadleuaeth hon o’r blaen yn Wrecsam, a derbyn sylwadau anfrwdfrydig gan Emyr Llywelyn, Jon Gower ac Elin Llwyd Morgan. Ond pan enillodd Saith Oes Efa y Fedal Ryddiaith y diwrnod canlynol, roeddem yn gwybod mai cyw o frid oedd yr awdures, ac fe wyddwn i hynny eisoes, wrth gwrs, wedi bod yn ‘dysgu’ Lleucu yn Adran y Gymraeg yn Aberystwyth flynyddoedd maith yn ȏl bellach. Wrth ddarllen y gyfrol arobryn cawn f’argyhoeddi fwyfwy fod yma lenor o’r iawn ryw.



Fe wnaed môr a mynydd o’r ffaith mai tair merch oedd beirniaid y gystadleuaeth hon eleni, fel petai tri beirniad gwrywaidd yn siŵr o’i chollfarnu, ond go brin bod hynny’n deg o gwbl, oherwydd buaswn i a dau feirniad arall o’r un rhyw – ac o gyffelyb fryd – yr un mor frwd ein canmoliaeth ag roedd Cartin Beard, Meg Elis a Manon Rhys, y beirniaid swyddogol.



Does dim amheuaeth yn fy marn i nad yw hon yn un o gyfrolau gorau’r Fedal erioed, ac yn un o gyfrolau mwyaf gwreiddiol y Gymraeg ar hyd yr oesoedd. Fuaswn i erioed wedi dyfalu mai Lleucu Roberts a’i lluniodd gan mor amrywiol yw’r tafodieithoedd a ddefnyddir ynddi. Eto i gyd, mi wn yn iawn ei bod hithau’n gyfarwydd ȃ sawl tafodiaith, ac yma mae’n eu defnyddio’n abl iawn, gan gynnwys llawer o Saesneg yn ‘Setlo’. (Go brin y buasai Alan Llwyd wedi cymryd at honno, ond i mi dyma un o uchafbwyntiau’r gyfrol, nid y ‘wannaf o’r saith’, fel y dywed Manon Rhys – nid oherwydd y Saesneg ynddi, brysiaf i ychwanegu, ac nid wyf innau chwaith o blaid Saesneg per se, ond pan ddefnyddir hi’n eironig fel yma ac yn awdl Ceri Wyn, prin y gellir ei chollfarnu.)



Mae cyweiriau’r straeon hyn mor amrywiol ag oed a chefndir y cymeriadau ynddynt, a chanmoliaeth i’r awdures ddawnus yw dweud ei bod yn deall ‘saith oes’ Efa i’r dim. Mae’n wir nad dyma’r ‘saith oes’ y buasai rhywun arall yn eu portreadu, ond diau bod i Efa (fel i Adda) fwy na ‘saith oes’ wedi’r cwbl. ~John Rowlands @ www.gwales.com