Merched y Wawr

Hanes difyr, dwys a doniol sy'n crisialu cyfraniad mudiad Cymraeg ei iaith sydd a 280 o ganghennau a 7,000 o aelodau. Dyma gofnod o fudiad sydd wedi cynnig cyfleoedd i fenywod gymdeithasu, arfer doniau, ymgyrchu a chodi arian er budd elusennau yng Nghymru a thu hwnt ~Publisher: Y Lolfa

Rhaid cyfaddef mai yn betrus y cytunais i adolygu'r llyfr hwn. Nid wyf na merch y wawr na merch i ferch y wawr fy hun. Yn wir, tueddaf i edrych ar gymdeithasau un rhyw gyda pheth amheuaeth ond ni all neb wadu pwysigrwydd y mudiad hwn na’i gyfraniad i’n bywyd cenedlaethol. Ar lawer ystyr, mae’n batrwm y gall unrhyw un ohonom ei ddilyn, sef cyfuniad o gonsýrn a gofal di-ildio dros anghenion y genedl a gofal dros eraill ledled byd. Ni ddylai hynny ryfeddu dim arnom oherwydd dyma fudiad a sefydlwyd yn y chwedegau – cyfnod o brotestio yn erbyn apartheid a thros yr iaith, cyfnod chwyldroadol a’r chwyldro hwnnw'n seiliedig ar newid trefn a throi pethau i’n siwtio ein hunain.



Gwraidd y mudiad, wrth gwrs, yw cymdeithasau Saesneg megis y WI a’r Ladies Guild, ond un peth a brofir yn bendant gan y llyfr hwn yw mai gorsymleiddio dybryd yw ei alw yn WI Cymreig. Dyma fudiad sydd o’i gychwyn wedi gweld bod mwy i fywyd merch na jam a Jerwsalem ac yn fudiad a oedd yn dwyn pwysau ar lywodraeth ar faterion iechyd, iaith, lles a gofal plant yng Nghymru ac mewn gwledydd megis Lesotho, a hynny ymhell cyn i’r WI heclo unrhyw brif weinidog! O Lesotho i Lundain i Landudno, nid oes dim nad yw’r mudiad yn fodlon ei daclo os yw hynny er lles Cymru ac er lles eraill.



Fe ellid bod wedi ysgrifennu hanes cwbl gronolegol, yn cychwyn gyda hanes y mudiad, ac fe fyddai fformat o’r fath wedi gweddu i'r gyfrol, ond ni chredaf y byddai wedi llwyddo i roi blas y mudiad inni go iawn. Doeth oedd penderfynu gadael i nifer o ferched a oedd ynglŷn â’r mudiad gyfrannu pennod. Mae yma benodau gan rai o’r merched a sefydlodd y mudiad a phenodau gan hoelion wyth gwahanol ganghennau a'r rheiny'n Gymry Cymraeg ac yn ddysgwyr fel ei gilydd. Ceir hefyd hanes hynt a helynt y mudiad a hanes ei waith gydag ymgyrchoedd megis Sodlau’n Siarad a’r ymgyrch nid anenwog i gasglu bras. Y mae hyd yn oed hanes priodas frenhinol yn Lesotho yma, gan i Ferched y Wawr fynd yno fel rhan o’u hymgyrch i gynorthwyo’r elusen Homemakers, sy'n ceisio dysgu merched Lesotho i wella eu cartrefi er lles eu plant.



Dyma fywgraffiad mudiad hyderus, mudiad sy'n gwybod bod ganddo le ym mywyd y genedl. O’r herwydd, nid oes ganddo ofn esblygu. Sonia'r llyfr am hanes ffurfio canghennau Clwb Gwawr, gan nodi nad oedd eu sefydlu yn beth y cytunai pawb arno. Mae’r ffaith fod y llyfr yn crybwyll hyn yn brawf arall mai mudiad yn ei oed sydd yma, mudiad cryf sydd yn edrych i’r dyfodol gyda hyder ac asbri.



A chyda llaw, nid llyfr i ferched yn unig yw hwn. Fe ddylai gwŷr y wawr ei fwynhau hefyd! ~Lona Jones @ www.gwales.com